گفت‌وگوی علمی با عضو هیات علمی دانشگاه مازندران به‌مناسبت "روز جهانی جمعیت"

توسط روابط عمومی دانشگاه مازندران انجام گرفت :

گفت‌وگوی علمی با عضو هیات علمی دانشگاه مازندران به‌مناسبت "روز جهانی جمعیت"

       به گزارش روابط عمومی دانشگاه مازندران، دکتر یعقوب فروتن استاد جمعیت‌شناسی اجتماعی دانشگاه، محقق افتخاری گروه مطالعات اسلامی دانشگاه وایکاتو نیوزیلند و دانشگاه غرب سیدنی استرالیا و عضو هیات مدیره انجمن جمعیت‌شناسی ایران، در آستانه "روز جهانی جمعیت" در گفت‌وگو با روابط عمومی دانشگاه به تشریح دلایل نام‌گذاری این روز و ابعاد جهانی آن پرداخت.

       بر اساس این گزارش، دکتر فروتن با اشاره به این‌که امسال، محور اصلی سازمان ملل متحد برای "روز جهانی جمعیت 2025" بر روی توانمندسازی جمعیت جوانان متمرکز شده است، گفت: امروزه شاهد بزرگترین حجم جمعیت جوان در تاریخ حیات بشر هستیم که در پیام دبیرکل سازمان ملل متحد نیز توانمندسازی جوانان برای تحقق سرنوشت و آینده خودشان در یک جهان سرشار از صلح و امید مورد تاکید قرار گرفته است.

       استاد جمعیت‌شناسی اجتماعی دانشگاه درخصوص علت و قدمت نام‌گذاری این مناسبت اظهار داشت: سازمان ملل متحد، یازدهم جولای هر سال میلادی (برابر با بیستم تیرماه) را به‌عنوان "روز جهانی جمعیت"(World Population Day)  نام‌گذاری کرده است. قدمت تاریخی این نام‌گذاری به بیش از سه دهه پیش برمی‌گردد، یعنی زمانی که "برنامه توسعه سازمان ملل متحد" (UNDP) در سال 1989 میلادی مصوب کرد که یازدهم جولای هر سال به‌عنوان "روز جهانی جمعیت" نامیده شود. علت انتخاب این روز نیز این است که تعداد کل جمعیت جهان در یازدهم جولای 1987، به‌طور تقریبی به 5 میلیارد نفر رسیده بود. ضمن آن‌که، هدف سازمان ملل متحد این است تا از طریق این مناسبت، میزان توجه و حساسیت و سطح آگاهی و دانش ملت‌ها و حکومت‌ها در نقاط مختلف جهان به اهمیت موضوع جمعیت و ابعاد مختلف آن، افزایش و ارتقا یابد.

        دکتر فروتن در ادامه به بررسی اجمالی تحولات جمعیت جهان پرداخت و افزود: روند تاریخی تحولات جمعیت جهان به‌خوبی بیانگر این واقعیت مهم است که هزاران سال طول کشیده است تا برای اولین بار در تاریخ حیات بشر در کره زمین، تعداد کل جمعیت جهان در حدود سال 1800 میلادی به یک میلیارد نفر رسید. اما واقعیت به‌مراتب مهم‎تر این است که پس از آن، تعداد جمعیت جهان با سرعت و شتاب هرچه بیشتر رو به افزایش نهاده است به‌طوری‌که در دوره‌های معاصر طی کمتر از هر 15 سال، حدود یک میلیارد نفر دیگر به تعداد جمعیت جهان افزوده شده است (اطلاعات بیشتر درباره روند تحولات تاریخی جمعیت جهان در جدول زیر آمده است). این روند خیره‌کننده رشد جمعیت جهان، ناشی از پدیده‎ای است که در علم مطالعه جمعیت یا جمعیت‌شناسی(دموگرافی) از آن اصطلاحا تحت عنوان "گشتاور جمعیت شناختی" (Demographic Momentum) یاد می‌کنیم و اندیشمند بزرگ، ایولاکست آن را در قالب یک مثال ساده و زیبا، هم‌چون یک "گلوله برفی" تشبیه می کند که از نوک قله به سمت پایین سرازیر شده است و هر لحظه بر حجم و عظمت و قدرت آن افزوده می شود.

         عضو هیات مدیره انجمن جمعیت‌شناسی ایران با یک رویکرد کاربردی و سیاستی و با استفاده از تجربه‌های بین‌المللی و نمونه‌های واقعی در سطح جهان به ارایه راهکارهای علمی و اجرایی برای ساماندهی موضوعات جمعیتی پرداخت و تاکید کرد: بخش قابل توجهی از تفاوت‌های بنیادین که امروزه بین کشورهای جهان از نقطه نظر شاخص‌های توسعه مشاهده می‌کنیم، ناشی از نحوه رویکرد و مواجهه نسبت به موضوع جمعیت است زیرا جمعیت نیز هم‌چون سایر موضوعات جامعه، ماهیت و اقتضائات خودش را دارد. به زبان ساده، جمعیت کل جهان یا هر کشور معین را می‎توان هم‌چون دو روی یک سکه تلقی کرد: یک روی سکه جمعیت معطوف به فرصت استثنایی و پتانسیل ارزشمندی است که جمعیت فراهم می‌آورد به این معنا که وقتی نسبت قابل ملاحظه‌ای از جمعیت کل را جوانان و افراد سنین فعالیت اقتصادی تشکیل می‌دهند، در واقع یک فرصت طلایی هم‎چون پنجره‌ای گشوده می‌شود و می‌توان از این پتانسیل جمعیت جوان و بالقوه فعال اقتصادی برای توسعه و بهبود جامعه استفاده کرد. مثلا، کشورهای شرق آسیا شامل سنگاپور، کره جنوبی، هنگ کنگ و تایوان در دهه 1990 با برنامه‌ریزی‌های دقیق و سیاست‎گذاری‌‎های مناسب در سطوح ملی و بین‌المللی توانستند از همین پنجره جمعیت‌شناختی فرصت در راستای رونق تولید و رشد اقتصادی کشورشان استفاده کنند. این رویکرد در کتاب "جمعیت شناسی اقتصادی" (1398) همراه با بررسی نمونه‌های واقعی بسیاری کشورهای جهان به تفصیل بحث شده است. روی دیگر سکه جمعیت نیز ناظر بر این واقعیت است که اگر جامعه نتواند برای این خیل عظیم جمعیت جوانان و افراد سنین فعالیت اقتصادی، تمهیدات لازم و امکانات مناسب را در عرصه‌های ازدواج و فرزندآوری، اقتصادی و شغلی، آموزشی و تحصیلی وغیره فراهم آورد، درآن‎صورت جامعه با چالش‌های جدی و فزاینده مانند افزایش و گسترش بیکاری، بیماری، طلاق، مهاجرت متخصصان، جرایم، ناامنی، فحشا، خشونت و ناآرامی‌های سیاسی اجتماعی مواجه می‌گردد. این چالش‌ها و ناآرامی‌ها که در منطقه خاورمیانه نیز به وفور و به وضوح مشاهده می‌شود، به تفصیل در کتاب "جمعیت‌شناسی سیاسی" (1395) مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.

      عضو هیات علمی دانشگاه مازندران در جمع‌بندی این گفتگوی علمی خاطرنشان کرد: روند تحولات جمعیت جهان، سرشار از درس‌ها و پندهای حیاتی و سازنده است. مهم‌ترین و واضح‌ترین درس و پند این است که با بررسی تحلیلی روند تحولات جمعیت در جهان می‌توان نتیجه‌گیری کرد که تفاوت‌های چشمگیر کشورهای جهان از نقطه‌نظر سطح توسعه‌یافتگی به میزان قابل توجهی ریشه در این واقعیت دارد که هم در سطح اجتماعی یعنی ملت‌ها و هم مخصوصا در سطح حکمرانی یعنی دولت‌ها و حکومت‌ها، نحوه نگرش و رویکرد و مواجهه آنان نسبت به موضوع جمعیت چگونه است و این‌که آیا این نحوه رویکرد و مواجهه با ماهیت جمعیت، هم‌خوانی و سازگاری دارد. زیرا جمعیت نیز هم‌چون سایر موضوعات جامعه، ماهیت خاص خودش را دارد و مبتنی بر الزامات و ساز‌وکارهای خود می‌باشد. بر همین اساس، پرداختن به موضوعات مرتبط با جمعیت، یک کار کاملا تخصصی و حرفه‌ای و در حوزه کار متخصصان جمعیت یعنی جمعیت‌شناسان با مشارکت علمی اندیشمندان و متخصصان سایر رشته‌های علمی مرتبط است. این همان مهم‌ترین و روشن‌ترین درس ارزنده و پند سازنده‌ای است که از تحولات جمعیت کشورهای مختلف جهان می‌توان استنباط کرد. بدین معنا که ساماندهی پایدار موضوعات جمعیتی، مستلزم غلبه رویکرد علمی-پژوهشی و بهره‌مندی از اندیشمندان و متخصصان جمعیت می‌باشد.

         دکتر یعقوب فروتن در پایان این گفتگوی علمی خاطرنشان کرد: بسیار مشتاقم تا این گفت‌وگو را نیز با جمله زیبا و کوتاه که بیش از 200 سال پیش توسط اندیشمند بزرگ، نیکولاس کندورسه(1743-1794) بیان شد، به پایان ببریم: 

"در آینده، انسان‌ها به این آگاهی خواهند رسید که اگر وظیفه‌ای در قبال آیندگان خویش دارند، این وظیفه آن نیست که فقط آن‌ها را به‌دنیا آورند، بلکه آن است که به آیندگان خویش، شادمانی عطا کنند". در همین چارچوب، ما هم خودمان را متعهد و ملزم بدانیم تا میراثی را که به نسل‌های آینده واگذار می‌کنیم بهتر از(یا حداقل، برابر با) میراثی باشد که ما خودمان از پیشینیان خویش دریافت کرده‌ایم. (منبع: کتاب سیاست‌های جمعیتی جهان، 1397، صفحه 225).

        یادآور می‌شود: مباحث و مسایل جمعیتی به‌طور خاص مربوط به کشور عزیزمان، پیش‎تر در یادداشت تحلیلی جداگانه دیگری تحت عنوان "تحولات جمعیت‌شناختی ایران در مقیاس بین‌المللی" به‌مناسبت روز ملی جمعیت در 30 اردیبهشت سالجاری مورد بررسی قرار گرفت و در سامانه دانشگاه مازندران به شرح زیر، دسترسی به آن یادداشت تحلیلی امکان‌پذیر است:  

https://umz.ac.ir/fa/article/3706784

تعداد جمعیت جهان به میلیارد نفر طی سال‌های 1804 – 2043 میلادی

منبع: کتاب "جمعیت‌شناسی اقتصادی" (1398)

منابع:

- کتاب "جمعیت‌شناسی سیاسی: نقش تغییرات جمعیتی در سیاست ملی و امنیت بین‌المللی"، نوشته جک گولدستون و همکاران، ترجمه یعقوب فروتن، تهران: انتشارات مؤسسه مطالعات جمعیتی وزارت علوم (1395).

- کتاب "سالخوردگی جمعیت: زمینه‌ها، پیامدها، سیاست‌ها"، نوشته دونالد رولاند، ترجمه یعقوب فروتن، تهران: انتشارات موسسه مطالعات جمعیتی وزارت علوم (1396).

- کتاب "سیاست‌های جمعیتی جهان"، نوشته جان اف مای، ترجمه یعقوب فروتن، تهران: انتشارات مؤسسه مطالعات جمعیتی وزارت علوم (1397).

- کتاب "جمعیت‎شناسی اقتصادی: رویکردی نوین به پیامدهای اقتصادی تغییرات جمعیتی"، نوشته دیوید بلووم و همکاران، ترجمه یعقوب فروتن، بابلسر: انتشارات دانشگاه مازندران (1398).

- کتاب "جمعیت‌شناسی ایران"، نوشته یعقوب فروتن، بابلسر: انتشارات دانشگاه مازندران (1401).

​​​​​​​