یادداشت عضو هیات علمی دانشگاه مازندران به مناسبت روز جهانی انرژی‌های مستقل

به بهانه ۱۰ ژوئیه انجام شد:

یادداشت عضو هیات علمی دانشگاه مازندران به مناسبت روز جهانی انرژی‌های مستقل

       به گزارش روابط عمومی دانشگاه مازندران، هم‌زمان با 10 ژوییه روز جهانی انرژی‌های مستقل، دکتر صادق صالحی عضو هیات علمی دانشگاه و استاد جامعه‌شناسی محیط‌زیست، با ارسال یادداشتی، به ارایه گزارشی تحلیلی از این روز و معرفی کتاب انرژی‌های تجدیدپذیر(رویکردی جامعه شناختی) پرداخت.

      در زیر، متن موردنظر را مشاهده نمایید:

روز جهانی انرژی‌های مستقل و معرفی کتاب انرژی‌های تجدیدپذیر(رویکردی جامعه شناختی)

دکتر صادق صالحی- استاد جامعه‌شناسی محیط‌زیست

       گزارش وضعیت جهانی انرژی‌های تجدیدپذیر 2016 از سوی شبکۀ سیاستی انرژی‌های تجدیدپذیر برای قرن بیست و یکم  معروف به رِن21 ، نشان می‌دهد که اکنون تجدیدپذیرها به عنوان منبع اصلی و رقابت‌پذیر انرژی در بسیاری از کشورها در سراسر جهان پذیرفته شده‌اند. تا ابتدای 2016، 173 کشور دارای اهداف مشخص و 146 کشور دارای سیاست‌های حمایتی در زمینۀ انرژی‌های تجدیدپذیر بودند. شهرها، جوامع و شرکت‌ها در حال راهبری جنبش «%100 تجدیدپذیر» هستند که اکنون به سرعت رو به گسترش است و از این طریق نقش حیاتی خود را در پیشرفت گذار جهانی انرژی ایفا می‌کنند. همان طور که در این گزارش آمده است سال 2015 نیز سالی بی‌سابقه برای انرژی‌های تجدیدپذیر نصب‌شده بود. ظرفیت تولید برق تجدیدپذیر، با افزایشی حدود 147 گیگاوات، بیشترین میزان رشد خود تاکنون را داشت. ظرفیت گرمایش تجدیدپذیر نوین نیز همچنان فزونی گرفت و استفاده از تجدیدپذیرها در بخش حمل و نقل توسعه یافت. انرژی‌های تجدیدپذیر پراکنده نیز با سرعت در حال پیشروی است تا فاصلۀ میان جمعیت برخوردار و جمعیت محروم از انرژی را کمتر کند. این رشد و گسترش فزاینده ناشی از عوامل مختلفی است که نخستین و مهم‌ترین آن‌ها عبارت است از این که اکنون تجدیدپذیرها می‌توانند از نظر قیمت در بسیاری از بازارها با سوخت‌های فسیلی رقابت کنند. دسترسی بهتر به تأمین مالی، نگرانی‌ها در مورد امنیت انرژی و محیط‌زیست، تقاضای رو به رشد برای خدمات انرژی نوین در اقتصادهای در حال توسعه و نوظهور و نهایتا، مدیریت دولت ها نقش موثری در این زمینه ایفاء می‌کنند.

       گذار انرژی و یا تغییر و تحول در انرژی چیز تازه‌ای نیست و همانطور که براوان  و همکاران(1395)، مطرح کردند چندین قرن پیش جهان چوب را رها کرد و زغال سنگ را به جای آن قرار داد. سپس، اولین چاه نفت در بیش از 150 سال پیش کشف شد و به مبنای اصلی تامین انرژی در جهان تبدیل شد. اکنون در آغاز یک تحول جدید انرژی قرار داریم، تحولی که ما را از اقتصادی که عمدتا به زغال سنگ و نفت متکی است به اقتصادی می‌برد که با انرژی‌های تجدیدپذیر مثل خورشید تغذیه می‌شود. براون معتقد است که این گذار عظیم که تازه آغاز شده، نیم قرن تحول را در طول دهه آینده تحقق خواهد بخشید(براون و همکاران، 1395، پیش گفتار). البته، وضعیت کشورهای مختلف جهان از حیث شرایط، امکانات و زیرساخت‌ها برای توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر متفاوت است. ایران به دلیل شرایط خاص جغرافیایی، ظرفیت‌های زیادی برای استفاده از انرژی‌های نو به صورت انواع انرژی‌های برق‌آبی، بادی، خورشیدی، زمین‌گرمایی و نیز زیست توده دارد. برخی از این ظرفیت‌ها مثال‌زدنی است. به عنوان مثال، ایران در منطقه‌ای واقع شده است که با داشتن حدود ٣٠٠ روز آفتابی از نظر دریافت انرژی خورشیدی در میان نقاط مختلف جهان در بالاترین رده‌ها قرار دارد؛ لذا استفاده از انرژی‌های خورشیدی و بادی به دلایل مختلفی مانند دسترسی آسان و سهولت تبدیل شدن به انرژی الکتریکی، سازگاری با محیط‌ زیست و تجدیدپذیری، از مطلوبیت زیادی برخوردار است. افزایش استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر مثل انرژی خورشیدی در سبد انرژی کشور، افزون‌بر کاهش آلودگی محیط زیست و هزینه‌های اجتماعی مربوطه، سبب بالابردن ضریب امنیت انرژی و تقویت کشور از نظر پدافند غیرعامل می‌شود. از دیگر ضرورت‌های استفاده از انرژی‌های نو در ایران، وضعیت تولید و مصرف نفت در کشور است. مصرف نفت در ایران با یک شیب ثابت افزایش پیدا کرده، اما تولید دارای نوسانات زیادی بوده است. آنچه که اهمیت دارد بحران انرژی "سال یخبندان" در ایران است. یعنی با توجه وضعیت نابرابر تولید و مصرف نفت در کشور، بیم آن می‌رود که کشور به جای تولیدکننده نفت، به مصرف‌کننده آن تبدیل شود. به طورکلی، انرژی‌های نو باتوجه به زیرساخت‌های موجود در کشور می‌تواند سهم خود را در سبد انرژی کشور افزایش دهد.

       ترجمه کتاب حاضر، گامی نخست در پرداختن به ابعاد اجتماعی پدیده انرژی‌های نو می‌باشد و امید است فتح بابی برای تدوین و نگارش متون علمی در کشور گردد. بدیهی است برای توسعه این امر و فرهنگ‌سازی در زمینه توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر، می‌توان از سایر ساز و کارها نیز بهره گرفت. در این راستا، مترجم با پیشنهاد و تدوین درسی جدیدی تحت عنوان "جامعه و انرژی"، به گروه علوم اجتماعی و نهایتاً، تصویب آن در دانشگاه مازندران به عنوان بزرگترین مرکز آموزش عالی استان، سعی نموده است تا بستر مناسبی برای آشنایی اساتید و به ویژه دانشجویان رشته‌های مختلف علوم اجتماعی با مباحث اجتماعی- فنی انرژی‌های تجدیدپذیر فراهم نماید.

       انرژی تجدیدپذیر که معمولا به منابع انرژی قابل استفاده‌ای گفته می‌شود که جایگزین منابع فسیلی‌ شده و در عین حال، بدون پیامدهای منفی می‌باشند، در یک بستر اجتماعی و فرهنگی مورد توجه قرار می‌گیرد و به شدت تحت تاثیر پویایی‌های اجتماعی است. در حقیقت، گسترش فزاینده انرژی‌های تجدیدپذیر که ناشی از پیشرفت‌های فنی و تکنولوژی است، طی یک فرایند اجتماعی صورت پذیرفته و شناخت این فرایندها و تحولات اجتماعی متناظر با آن، موضوعی است که توجه جامعه‌شناسان و صاحب‌نظران برجسته را به خود جلب نموده است. اگر چه مسایل انرژی از سنت طولانی در جامعه‌شناسی و سایر علوم اجتماعی برخوردار است، ولی تلاش کنونی جامعه‌شناسان محیط زیست بر آن است تا این مسایل در قالب اصطلاحات جامعه‌شناختی مفهوم‌پردازی شوند. تعامل جامعه و طبیعت یا ارتباط متقابل مردم با محیط زیست، که به عنوان محور اصلی مطالعات جامعه‌شناسی محیط‌زیست محسوب می‌شود، جامعه شناسان را بر آن داشته تا یکی از حوزه‌های نوین این تعامل یعنی شیوه‌ای که جوامع سامان‌دهی می‌شوند تا در قرن بیست و یکم انرژی‌های تجدیدپذیر را توسعه دهند، مورد بررسی و مطالعه قرار دهند. کتاب حاضر، یعنی" انرژی‌های تجدیدپذیر "، نمونه‌ای برجسته از این دست تلاش‌هاست.

       برای آشنایی با مباحث انرژی‌های نو، دکتر صادق صالحی استاد جامعه شناسی محیط زیست دانشگاه مازندران اقدام به ترجمه و انتشار کتاب"انرژی‌های تجدیدپذیر(رویکردی جامعه شناختی)"، نموده است. این کتاب تالیف دو تن از برجسته‌ترین اساتید و محققان جامعه‌شناسی است. ماتیوس گراوس استاد معروف جامعه‌شناسی محیط‌زیست در دانشگاه جینا و رییس مرکز تحقیقات محیط زیست هلموتز در شهر لایپزیک آلمان است. تحقیقات جدید گراوس بر روی فرگشت نظام‌های انرژی جایگزین، محوریت ناآگاهی در مهندسی و فعالیت‌های آزمایشی در جامعه است. از جمله دیگر تالیفات کتاب او تحت عنوان "نا آگاهی و پیامدها: علم، جامعه و طرح بوم‌شناختی" می‌باشد. همچنین، رودیگر مائوتز، پژوهشگر ارشد در مؤسسه تحقیقات جامعه‌شناختی گوتینگن آلمان است. تحقیقات جدید او بر روی گذارهای نظام انرژی و پویایی‌های اجتماعی انرژی تجدیدپذیر تمرکز یافته است.

    تمرکز اصلی این کتاب، تلاش‌های جامعه‌شناختی برای چارچوب‌بندی بهتر نظریات معاصر در باب تغییر و تحولات انرژی یا به تعبیر مولفان، گذار انرژی، ارایه رویکرد قابل دسترس در مورد روابط میان انواع مختلف منابع تجدیدپذیر انرژی و کاربردهای عملی آنها در جوامع مدرن است. در این کتاب تأکید شدیدی بر روی اشکال  نوین حکمرانی زیست محیطی و شکاف‌های اجتناب‌ناپذیر دانش وجود دارد که در نتیجه‌ی تلاش جهت تغییر نظام‌های موجود انرژی به نظام‌های تجدیدپذیر ایجاد شده است. موضوعات انتقادی این کتاب مشتمل است بر چالش گذار از نظام متمرکز عرضه انرژی به نظام غیرمتمرکز، یکپارچگی انرژی‌های تجدیدپذیر با ساختارهای موجود انرژی یا جایگزینی آنها، استراتژی‌های غلبه بر مخاطرات پیش‌بینی نشده، مسایل تضاد، و ملاحظات جامعه‌شناختی نسبت به فنآوری‌های نوین در ارتباط با انرژی‌ها تجدید پذیر.

       گذار مستمر به منابع انرژی تجدیدپذیر، چیزی بیش از یک جایگزین صرف برای سوخت‌های فسیلی با منابع انرژی جایگزین است. هارالد روباخر استاد تکنولوژی و تغییرات اجتماعی دانشگاه لینوپینک در معرفی این کتاب می‌نویسد: اصلی‌ترین مزیت این کتاب این است که وابستگی متقابل اشکال جدید تأمین انرژی را با تغییرات عمیق در جوامع تبیین می‌کند و نشان می‌دهد که تا چه اندازه علوم اجتماعی برای شناخت این چالش، لازم و ضروری است. این شناخت به ویژه در ایران که تامین منابع انرژی آن، عمدتا وابسته به منابع سوخت‌های فسیلی می‌باشد، بسیار حائز اهمیت است. امید است ترجمه‌ی کتاب حاضر، امکان مناسبی برای این شناخت علمی برای سیاست‌گذاران، مدیران ارشد و میانی، صاحب‌نظران، استادان و دانشجویان دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی و همه علاقه‌مندان به توسعه پایدار فراهم نماید. البته این ترجمه، به عنوان نخستین اثر جامعه شناختی به زبان فارسی، به جهت ماهیت بین رشته‌ای بودن مباحث و نیز تازگی واژگان و اصلاحات، در برخورد موارد ممکن است برای برخی از خوانندگان نامانوس به نظر بیاید که امید است با بهره‌مندی از پیشنهادات، این نواقص در چاپ‌های بعدی برطرف شود.​​​​​​​