نخستین شماره فصل‌نامه جامعه و محیط زیست منتشر شد

با نگاه بین رشته ­ای به مسایل و موضوعات محیط زیستی و رویکرد علوم اجتماعی:

نخستین شماره فصل‌نامه جامعه و محیط زیست منتشر شد

     به گزارش روابط عمومی دانشگاه مازندران، نخستین شماره فصل نامه"جامعه و محیط زیست" با سر دبیری دکتر صادق صالحی- استاد جامعه شناسی محیط زیست گروه جامعه شناسی توسعه و رئیس هسته پژوهشی"توسعه و محیط زیست" دانشگاه مازندران منتشر شد.

       در زیر، متن ارسالی سردبیر فصل نامه و استاد جامعه شناسی محیط زیست را در این خصوص مشاهده می‌کنید:

محیط زیست به عنوان موهبتی الهی در اختیار بشر قرار گرفته است؛ با این حال مشکلاتی که امروز در ارتباط میان بشر و محیط زیست وجود دارد به بیشترین حد خود رسیده است. شواهد علمی نشان می­دهد که تخریب محیط زیست و حتی نابودی طبیعت روند افزایشی پیدا کرده و چنان‌چه با این سرعت پیش رود، ادامه‌ی حیات انسان را با مشکل رو به رو خواهد کرد. ما امروزه در همه جا با مسایل و مشکلات محیط زیستی مواجهیم. هیچ جامعه­ای نیست که با مشکلات محیط زیستی دست و پنجه نرم نکند، هر چند که شدت و عمق این مشکلات و به ویژه نحوه­ی مواجهه با آن، از یک جامعه­ای به جامعه­ای دیگر متفاوت است. مهمترین دستاورد علمی در عصر حاضر این است که نشان داد بسیاری از مشکلات محیط زیستی دارای راه حل می­باشد و برای حل مشکلات محیط زیستی نقش جامعه و مردم بسیار اساسی است. در واقع، جامعه­ی جدید همان­طور که در بروز و شکل­گیری مشکلات محیط زیستی نقش دارد، در حل مشکلات محیط زیستی نیز می­تواند ایفای نقش نماید. در تبیین وضعیت محیط زیست یا به عبارت دیگر، در بیان علل بروز مسایل محیط زیستی، پیامدها و راه حل­های آن، رشته­های مختلف علمی، رویکردها و نظریات مختلفی دارند.

بی­شک، از میان رشته­های مختلف علمی، علوم طبیعی به صورت­کلی، قدیمی­ترین جایگاه را در تببین مسایل محیط زیست داراست و در مقابل علوم اجتماعی و به ویژه جامعه شناسی محیط زیست، نسبتاً متأخر بوده و از دهه­ی60، به عنوان یک رشته­ی مستقل علمی شروع به کار کرده و با وجود تعاریف مختلف، می­توان گفت به رابطه­ی متقابل نظام­های اجتماعی و نظام­های طبیعی می­پردازد. وقتی سخن از نظام به میان می­آید، یعنی با پدیده­ای سر و کار داریم که دارای عناصر و مؤلفه­های مختلف بوده و نوع ارتباط آنها به گونه ای است که در نهایت به ایجاد یک نظم نهایی رسیده و موجب دوام و بقای آن می­شود. در این جا، ما با دو نوع نظام سر و کار داریم: نظام طبیعی که مشخصاً موضوع علوم طبیعی است و نظام اجتماعی که مشخصاً موضوع علوم اجتماعی. در جامعه شناسی محیط زیست است. آنچه برجسته به نظر می­آید مطالعه روابط میان این دو نوع نظام است؛ لذا محقق جامعه شناس با یک موضوع بین رشته­ای سر و کار دارد که از یک طرف نیازمند شناخت نظام های طبیعی است و از طرف دیگر، محتاج شناخت نظام­های اجتماعی است؛ اما همان­طورکه آلن اروین جامعه شناس برجسته­ی محیط زیست می­گوید این موضوع امری دلهره آور است؛ چون امکان تسلط کامل یک فرد بر هر دو نظام طبیعی و اجتماعی مقدور نیست و یا بسیار نادر است. البته این قاعده برای همه­ی علوم بین رشته­ای صادق است و مختص جامعه­شناسی محیط زیست نیست. در نتیجه و در عمل، در هر حوزه­ی بین رشته­ای، متخصصان بر یکی از ابعاد تسلط کامل دارند و بر ابعاد دیگر آن حوزه تسلط نسبی و یا آشنایی نسبی. بدین ترتیب، در حوزه­ی جامعه شناسی محیط زیست  یا شما  جامعه شناس هستیدکه  تسلط شما بر مبانی و پایه‌های جامعه شناسی است و در مقابل، نسبت به علوم طبیعی و علوم محیط زیستی از آشنایی نسبی برخوردارید، بدون آن که درآن زمینه متخصص باشید یا از پیش زمینه­ی علوم طبیعی و به قول معروف محیط زیستی برخورداریدکه در این صورت، نسبت به علوم طبیعی اشراف دارید، ولی در حوزه­ی جامعه­شناسی فاقد تخصص کافی بوده و فقط با مبانی و نظریه های آن آشنا هستید. این امر از محدودیت های مسایل بین رشته ای است که جهان علم با آن کنار آمده و امید است در ایران نیز انتشار این دست مجلات علمی به توسعه­ی هرچه بیشتر علوم بین رشته­ای کمک نماید.

فصل­نامه­ی "جامعه و محیط زیست" اگر چه با نگاه بین رشته­ای به مسایل و موضوعات محیط زیستی منتشر می­شود ولی رویکرد علوم اجتماعی در این حوزه، رویکرد اصلی آن است تا محققان و صاحب نظران، عمدتاً با برخورداری از رویکردهای علوم اجتماعی به ویژه جامعه شناسی محیط زیست، به مطالعه­ی پدیده های محیط زیستی بپردازند؛ هر چند آشنایی آنها با پدیده­های محیط زیستی می­بایست در حدی قابل قبول برای صاحب­نظران و متخصصان محیط زیست باشد. این امر از طرق مختلف، از جمله سبک نوشتار، مباحث مطروحه، رویکردهای علمی و تجزیه و تحلیل و ... مورد توجه قرار می­گیرد.

در این راستا، در نخستین شماره از فصل­نامه­ی "جامعه و محیط زیست"، تعداد شش مقاله برای انتشار انتخاب شدند و هریک از این مقالات، علمی مبتنی بر تحقیقات تجربی را ارایه داده­اند.

مقاله­ی اول با عنوان "بررسی فرایندهای اجتماعی آلودگی محیط زیست و فعالیت­های کشاورزی(تحلیلی بر عادی سازی پیامدهای مواد شیمیایی درکشاورزی)" ضمن تأیید نظریه­ی اشنایبرگ، مکانیسم­های پنهان توجیه مصرف کودهای شیمیایی درکشاورزی را معرفی می­کند.. این ساز و کارهای پنهانی توجیه عبارتند از: ارائه­ی اطلاعات مربوط به مواد شیمیایی، اطلاعات مرتبط با میزان ماندگاری و نفوذ سموم و کودهای شیمیایی در آب، هوا و خاک، و همچنین اطلاعات مربوط به تغییرات شیمیایی این مواد در ترکیب با آب.

مقاله­ی دوم با عنوان "تحلیل کیفی ادراک دانشجویان از معنا و کنش نسبت به محیط‌زیست" نشان داد که ادراک مشارکت‌کنندگان بر اساس پارادایم مسلط اجتماعی با دو مقوله­ی اصلی ادراک محیط‌زیست‌گرایانه و انسان‌گرایانه شکل گرفته است. افزون بر این، ارزش‌ها و هنجارهای الگوهای رفتاری و جامعه‌پذیری از جمله عوامل مهم بر شکل‌گیری ادراک دانشجویان بوده و باعث بروز رفتارهای توده‌­ای مبتنی بر هیجانات و تغییر رفتار تحت تأثیر شرایط مسلط شده است. 

مقاله­­ی سوم با عنوان "تحلیل اجتماعی حمایت دانشجویان  از سیاست های مقابله با تغییر آب و هوا" نشان می دهد که میزان حمایت دانشجویان از سیاست­های مقابله با تغییر آب و هوا در حد متوسط رو به بالا بود. ضمن آنکه دانشجویان نگرشی مثبت نسبت به محیط زیست داشتند نتایج تحلیل رگرسیون نیز بیانگر این مسأله است که نگرش زیست محیطی، بیشترین تأثیر را بر حمایت از سیاست های مقابله با تغییر آب و هوا داشته است.

مقاله­ی چهارم با عنوان "شناسایی مؤلفه­ها و شاخص­های بعد زیست محیطی گزارشگری شرکت­ها و وضعیت موجود آن در ایران با رویکرد تحلیل ساختاری" نشان داد که سطح افشای بعد زیست محیطی در شرکت‌های ایرانی پایین است و یافته‌ها بیانگر این است که مهم­ترين مؤلفه‌هاي بعد زیست محیطی از نظر انتظارات ذینفعان عبارتند از: اخلاق کسب و کار، فساد و رشوه‌خواری و مشارکت در توسعه­ی جامعه و همچنين بیشترین افشای بعد زیست محیطی در وضعیت موجود گزارشات شرکت‌ها به ترتیب: مؤلفه‌های مواد اوليه و انرژي و انتشار گازها، فاضلاب و ضايعات است.

مقاله­ی پنجم با عنوان " فهم تعاملات ادراکی و رفتاری در عرصه­ی محیط‌زیست (مطالعه­ی موردی اعضای سمن‌های فعال محیط‌زیست)"نشان می­دهد که درک و تصور فعالان محیط‌زیستی در دو دسته نگرش خاص­گرایانه (نگرش استعلایی زیست محیطی، اثرات بومرانگی) و نگرش عام­گرایانه (نگرش انسان محوری و جامع نگرانه)، قرار می­گیرد.

همچنین عوامل و دلایل این نوع درک و تصور در سه سطح خرد (بر حسب شرایط و علائق)، سطح میانه (شامل جامعه پذیری دوران کودکی، شرایط محیطی) و سطح کلان (تأثیرپذیری انفعالی و مشارکت فعال) مقوله بندی شد. راهبردهای ارائه شده به منظور فهم تعاملات ادراکی و رفتاری اعضای سمن‌های فعال محیط‌زیست در دو دسته مکانیسم کوتاه مدت(اقتدار و اجبار) و مکانیسم بلند مدت ( توسعه­ی فرهنگی و توسعه­ی آموزشی) جای گرفت.

مقاله­ی ششم با عنوان "بررسی جایگاه پارادایم بوم شناختی جدید در بین شهروندان اصفهان" نشان داد که پارادایم بوم‌شناختی جدید در بین شهروندان اصفهانی مورد پذیرش است؛ با این جزئیات که آنها به تعادل در طبیعت و محدودیت های رشد باور دارند، ولی نسبت به این دیدگاه که طبیعت برای همه­ی موجودات است دیدگاه تنگ نظرانه­ای دارند؛ ضمن آنکه افرادی که از آگاهی زیست محیطی بالاتری برخوردارند پارادایم بوم‌شناختی جدید را بیشتر می‌پذیرند.

در این جا، فرصت را غنیمت شمرده و اعلام داشته که فصل­نامه­ی "جامعه و محیط زیست"، از همه صاحب نظران، اندیشمندان، محققان و پژوهشگران دعوت به عمل می­آورد تا با ارایه­ی آخرین یافته­ها و دستاوردهای علمی خود اعم از نظری و تجربی در تبیین نسبت "جامعه و محیط زیست" آن هم در مصادیق مختلف، نقش و سهم اساسی ایفاء کنند.

دکتر صادق صالحی

سردبیر فصل نامه و استاد جامعه شناسی محیط زیست

​​​​​​​

​​​​​​​