تدوین پلان مدیریت مجموعه میراث جهانی باغ عباس‌­آباد شهرستان بهشهر

کارفرما: اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان مازندران

مشاور: دانشگاه مازندران

مجموعه تاریخی – طبیعی عباس ­آباد بهشهر، به عنوان یک پدیده منظر فرهنگی، تنها اثر ثبت شده میراثی استان مازندران در لیست میراث جهانی است. این مجموعه شامل حدود 1400 هکتار عرصه و حریم میراثی بوده که به واسطه توپوگرافی منطقه و جنگلی بودن، مناظر متنوع و بکری را پدید آورده است. همنشینی باغ تاریخی، جنگل و پهنه آبی مجموعه دلنشینی به وجود آورده است که دارای ویژگی­های منحصر بفرد در بسیاری از زمینه­ها است. به طور خلاصه این مجموعه از چند منظر حائز ارزش و اهمیت است شامل ترکیب چشم­نواز میراث تاریخی انسان­ساخت و عرصه­های طبیعی، دید و منظر دوطرفه به واسطه توپوگرافی خاص (محور عمیق شمالی باغ و دید به دریاچه در جنوب باغ)، وجود آثار تاریخی و باغ­های متعدد، ارزش­های علمی نهفته در مجموعه و بسیار ویژگی­های دیگر. چند مدیریتی بودن مجموعه سبب بروز مسائل و مشکلاتی در آن شد که برخی از آنها عبارت است از:

• وجود مالکیت­ها و مدیریت متنوع سبب تصمیم­گیری­های متنوع و گاهاً متضاد در سایت شده است که با ضوابط میراث جهانی سازگاری ندارد.

• ساخت وساز بدون ضابطه و با مجوز سازمان­های غیر از میراث فرهنگی در عرصه و حریم اثر.

• آسیب دیدن آثار تاریخی مجموعه با دو دسته عامل انسانی و عوامل محیطی.

• آلودگی زیست محیطی به واسطه وجود کاربری­های خدماتی و پذیرایی و استفاده غیر اصولی گردشگران.

• اغتشاش در منظر مجموعه و شکستن حریم بصری در محدوده اثر تاریخی با عناصر کالبدی ناهماهنگ.

• نبود برنامه مدیریتی جهت تعیین تکلیف حدود وظایف و اختیارات سازمان­های مختلف درگیر و برنامه زمان­بندی پروژه­های آتی.

• مهجور ماندن بخش میراثی مجموعه به عنوان متولی حفاظت اثر میراث جهانی.

در راستای حل معضلات فوق مهم­ترین هدف تدوین برنامه مدیریت مجموعه میراث جهانی عباس­آباد، حفاظت از اثر جهانی مجموعه به عنوانی میراثی برای بشریت است، در این راستا جلوگیری از انواع آسیب­های طبیعی و آسیب­های انسانی اعم از کالبدی و منظرین هدف اصلی این پژوهش است، سایر اهداف پژوهش عبارت بوده است از:

• ایجاد مدیریت منسجم مجموعه و تعیین نقش پایگاه میراث جهانی باغ عباس­آباد در ساماندهی پروژه­های قابل اجرا در عرصه و حریم اثر.

• تعیین حدود وظایف و اختیارات سازمان­های دخیل در مجموعه و مدیریت آنها بر پروژه­های قابل اجرا در عرصه و حریم اثر.

• تدوین و پیشنهاد برنامه زمان­بندی اجرای پروژه­ها، مدیریت و مالکیت آنها، ضوابط ساخت مبتنی بر ضوابط در عرصه و حریم میراث جهانی در قالب برنامه زمانی کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت.

• تشکیل کمیته راهبری شامل اعضای سازمان­های درگیر در مجموعه جهت نظارت بر روند برنامه مدیریت میراث، بررسی پروژه­های پیشنهادی در محدوده عرصه و حریم و تصویب و ارائه مجوز به آنها.

پژوهش کاربردی فوق در ابتدا به شناسایی مجموعه اعم از مطالعات پایه، ضوابط دخیل در مجموعه، تداخل مدیریتی و آسیب شناسی پرداخته و در ادامه اهداف عملیاتی و راهبردها در بخش­های مختلف بیان شده و در نهایت اقدامات لازم برای رفع موانع و مشکلات، مدیریت مشترک و پروژه­های پیشنهادی پرداخته است. برنامه پایش مستمر، شرح وظایف و اختیارات سازمان­های دخیل و در راس آنها میراث فرهنگی به عنوان عهده­دار مجموعه به عنوان نتیجه پایانی گزارش تدوین شده است.